Fase 0-4 jaar: Ontdekken

Als ouder/verzorger kun je je kind op deze leeftijd:

• Knuffelen zodat het zich geborgen en veilig voelt;
• De ruimte geven om spelenderwijs het eigen lichaam te leren kennen;
• Vertellen hoe alle lichaamsdelen heten;
• Informatie geven over het lichaam;
• Vertellen waar baby’s vandaan komen;
• Sociale regels leren over welk (seksueel) gedrag wel of niet oké is.

Lichamelijke ontwikkeling

Baby’s en peuters ontdekken hun eigen lichaam door te kijken en te voelen. Ze kunnen daarbij ook hun eigen geslachtsdeel aanraken. Sommige jongetjes kunnen een erectie (stijf piemeltje) krijgen. Dat heeft niets te maken met seksuele opwinding. Het is een lichamelijke reactie die spontaan ontstaat of door een (toevallige) aanraking. Het aanraken van het eigen geslachtsdeel kan een kind een prettig gevoel geven. Als ouder kun je je kind hierbij begeleiden. Bijvoorbeeld door het te leren in welke context dit wel of niet gepast is. Ook geef je duidelijke regels mee over dat dit een privéplekje is, waar nooit iemand anders zonder jouw toestemming aan mag zitten. En jij ook niet bij anderen. 

Vanaf een jaar of twee kunnen kinderen verschillende lichaamsdelen benoemen. Ze ontdekken verschillen en overeenkomsten tussen jongens- en meisjes. 

Ze worden zich bewust van zichzelf en hun eigen lichaam. Maar ze zijn zich nog niet bewust van sociale normen en hoe anderen hen zien. 

Relationele ontwikkeling

Baby’s houden van lichamelijk contact. Ze worden graag geknuffeld. Dit geeft hen een veilig gevoel en zorgt voor zelfvertrouwen. Het versterkt hun eigenwaarde, zij voelen zich daardoor geliefd en het is belangrijk voor een veilige hechting. Een kind dat veel geknuffeld wordt, zal later positiever over zichzelf en het eigen lichaam denken dan een kind dat bijna nooit liefdevol wordt vastgepakt. 

• Peuters willen graag op schoot zitten. Om samen een boekje te lezen, een knuffel te krijgen of gewoon voor de gezelligheid. Dat geldt evenveel voor jongetjes als voor meisjes. Het ene kind heeft hier meer behoefte aan dan het andere. Sommige kinderen willen soms liever stoeien dan op schoot zitten. Dat is ook een manier om je kind te laten merken dat het de moeite waard is.
• Als kinderen vier zijn, kunnen ze zich steeds beter inleven in andere kinderen. Hierdoor ontstaan de eerste vriendschappen. Die vriendschappen duren vaak niet lang en zijn nog oppervlakkig. Veel kleuters spelen met jongens en meisjes: ze maken nog geen onderscheid. Vanaf een jaar of zes verandert dat en vinden jongens en meisjes elkaar vaak stom. Dat komt omdat ze zich nog niet goed kunnen verplaatsen in elkaar.
• Kinderen gaan zich meer gedragen zoals zij denken dat meisjes en jongens zich ‘horen’ te gedragen of zoals zij anderen zien doen. Kinderen die daar niet aan voldoen, vinden ze dan misschien raar. Heel af en toe komt het voor dat een kind zich anders voelt dan de sekse die het bij de geboorte heeft toegewezen gekregen. Bij andere kinderen verdwijnen deze gevoelens weer. 
• Als een kind van deze leeftijd zegt dat het verliefd is, betekent dat meestal dat het iemand heel lief vindt. Naarmate ze ouder worden begrijpen kinderen beter het onderscheid tussen iemand lief vinden en op iemand verliefd zijn. Je kunt vragen wat het voor je kind betekent om verliefd te zijn. Daarmee laat je zien dat je het gevoel van je kind serieus neemt en dat de gevoelens van je kind belangrijk zijn.

(Gender)identiteit

Vanaf een jaar of twee kunnen de meeste peuters de borsten, piemel en vulva benoemen en kennen ze de verschillen tussen jongens en meisjes. Vanaf 3 jaar kunnen kinderen deze overeenkomsten en verschillen op zichzelf toepassen en weten kinderen of ze zelf een jongen of een meisje zijn. Ze denken soms nog wel dat dit later nog kan veranderen. Kinderen die weten dat ze een jongen of meisje zijn, gaan zich steeds meer volgens de eigen genderrol gedragen. 

Ontdekgedrag

Baby’s en peuters ontdekken hun eigen lichaam door te kijken en te voelen. Aan het einde van het eerste jaar kunnen kinderen hun eigen geslachtsdeel doelgericht aanraken (daarvoor gebeurde dit toevallig). Het aanraken van het eigen geslachtsdeel past bij de ontwikkeling van kinderen en het leren kennen van het lichaam. Zo ontdekken ze dat het aanraken van het eigen geslachtsdeel een ander gevoel geeft dan bijvoorbeeld het aanraken van de arm. Soms raken ze hun eigen geslachtsdeel regelmatig aan omdat dit een prettig gevoel geeft. Als ouder kun je regels meegeven. Zoals op welke plek en in welke context dit wel of niet gepast is, en dat dit een privéplekje is, waar nooit iemand anders zonder jouw toestemming aan mag zitten. En jij dus ook niet bij anderen. 

Vanaf een jaar of twee gaan kinderen vragen stellen bijvoorbeeld over de verschillen tussen jongens en meisjes. Ze willen weten hoe je kunt zien of iemand een jongen of een meisje is, dus ook de verschillen tussen de geslachtsdelen. Daar kijken ze soms naar, bijvoorbeeld op de wc. Of ze laten hun eigen geslachtsdelen aan anderen zien. Soms doen ze spelletjes om elkaars lichaam te ontdekken, zoals ‘doktertje’ en ‘vadertje en moedertje’. Dat hoort bij de ontwikkeling. 

Het is belangrijk om peuters hierbij wel regels mee te geven wat wel en niet oké is. Houd hierbij in gedachten, dat er aan dit gedrag bij kinderen géén seksuele lading zit. Dit is normaal gedrag bij deze leeftijd en hoort allemaal bij het leren kennen van het eigen lichaam. Het is natuurlijk wel goed om een kind regels mee te geven. Het is belangrijk om uit te leggen dat je nooit iets tegen de wil van een ander mag doen en dat een kind respectvol met het eigen lichaam en dat van anderen omgaat. Vind je dit gedrag niet passend? Laat een kind dan de verschillen zien bijvoorbeeld in een prentenboek zodat je op die manier hun vragen daarover kunt beantwoorden. 

Kinderen van een jaar of drie komen vaak in de vieze-woorden-fase. Sommige kinderen vinden het leuk om ‘vieze’ woorden te roepen. Ze zeggen dan ineens heel vaak ‘poep’ of ‘piemel’. Dat vinden ze leuk of spannend, omdat ze merken dat deze woorden reacties uitlokken bij volwassenen. Je kunt dit gedrag negeren of hier juist ruimte voor geven of erom lachen, dan stopt het gedrag vanzelf.

Meer weten over deze ontwikkelingsfase?

Vraag de brochure aan door te klikken op onderstaande afbeelding: